The First Question

प्रथमः प्रश्नः ।ॐ सुकेशा च भारद्वाजः शैब्यश्च सत्यकामः सौर्यायणी च गार्ग्यःकौसल्यश्चाश्वलायनो भार्गवो वैदर्भिः कबन्धी कात्यायनस्ते हैतेब्रह्मपरा ब्रह्मनिष्ठाः परं ब्रह्मान्वेषमाणा एष ह वै तत्सर्वंवक्ष्यतीति ते ह समित्पाणयो भगवन्तं पिप्पलादमुपसन्नाः ॥ १.१॥

oṃ sukeśā ca bhāradvājaḥ śaibyaśca satyakāmaḥ sauryāyaṇī ca gārgyaḥkausalyaścāśvalāyano bhārgavo vaidarbhiḥ kabandhī kātyāyanaste haitebrahmaparā brahmaniṣṭhāḥ paraṃ brahmānveṣamāṇā eṣa ha vai tatsarvaṃvakṣyatīti te ha samitpāṇayo bhagavantaṃ pippalādamupasannāḥ .. 1.1..

तान्ह स ऋषिरुवाच भूय एव तपसा ब्रह्मचर्येण श्रद्धयासंवत्सरं संवत्स्यथ यथाकामं प्रश्नान् पृच्छत यदिविज्ञास्यामः सर्वं ह वो वक्ष्याम इति ॥ १.२॥

tānha sa ṛṣiruvāca bhūya eva tapasā brahmacaryeṇa śraddhayāsaṃvatsaraṃ saṃvatsyatha yathākāmaṃ praśnān pṛcchata yadivijñāsyāmaḥ sarvaṃ ha vo vakṣyāma iti .. 1.2..

अथ कबन्धी कात्यायन उपेत्य पप्रच्छ ।भगवन् कुते ह वा इमाः प्रजाः प्रजायन्त इति ॥ १.३॥

atha kabandhī kātyāyana upetya papraccha .bhagavan kute ha vā imāḥ prajāḥ prajāyanta iti .. 1.3..

तस्मै स होवाच प्रजाकामो वै प्रजापतिः स तपोऽतप्यतस तपस्तप्त्वा स मिथुनमुत्पादयते । रयिं च प्राणंचेत्येतौ मे बहुधा प्रजाः करिष्यत इति ॥ १.४॥

tasmai sa hovāca prajākāmo vai prajāpatiḥ sa tapo’tapyatasa tapastaptvā sa mithunamutpādayate . rayiṃ ca prāṇaṃcetyetau me bahudhā prajāḥ kariṣyata iti .. 1.4..

आदित्यो ह वै प्राणो रयिरेव चन्द्रमा रयिर्वा एतत्सर्वं यन्मूर्तं चामूर्तं च तस्मान्मूर्तिरेव रयिः ॥ १.५॥

ādityo ha vai prāṇo rayireva candramā rayirvā etatsarvaṃ yanmūrtaṃ cāmūrtaṃ ca tasmānmūrtireva rayiḥ .. 1.5..

अथादित्य उदयन्यत्प्राचीं दिशं प्रविशति तेन प्राच्यान् प्राणान्रश्मिषु सन्निधत्ते । यद्दक्षिणां यत् प्रतीचीं यदुदीचीं यदधोयदूर्ध्वं यदन्तरा दिशो यत् सर्वं प्रकाशयति तेन सर्वान् प्राणान्रश्मिषु सन्निधत्ते ॥ १.६॥

athāditya udayanyatprācīṃ diśaṃ praviśati tena prācyān prāṇānraśmiṣu sannidhatte . yaddakṣiṇāṃ yat pratīcīṃ yadudīcīṃ yadadhoyadūrdhvaṃ yadantarā diśo yat sarvaṃ prakāśayati tena sarvān prāṇānraśmiṣu sannidhatte .. 1.6..

स एष वैश्वानरो विश्वरूपः प्राणोऽग्निरुदयते ।तदेतदृचाऽभ्युक्तम् ॥ १.७॥

sa eṣa vaiśvānaro viśvarūpaḥ prāṇo’gnirudayate .tadetadṛcā’bhyuktam .. 1.7..

विश्वरूपं हरिणं जातवेदसंपरायणं ज्योतिरेकं तपन्तम् ।सहस्ररश्मिः शतधा वर्तमानःप्राणः प्रजानामुदयत्येष सूर्यः ॥ १.८॥

viśvarūpaṃ hariṇaṃ jātavedasaṃparāyaṇaṃ jyotirekaṃ tapantam .sahasraraśmiḥ śatadhā vartamānaḥprāṇaḥ prajānāmudayatyeṣa sūryaḥ .. 1.8..

संवत्सरो वै प्रजापतिस्तस्यायने दक्षिणं चोत्तरं च ।तद्ये ह वै तदिष्टापूर्ते कृतमित्युपासते ते चान्द्रमसमेवलोकमभिजयन्ते । त एव पुनरावर्तन्ते तस्मादेत ऋषयःप्रजाकामा दक्षिणं प्रतिपद्यन्ते । एष ह वै रयिर्यःपितृयाणः ॥ १.९॥

saṃvatsaro vai prajāpatistasyāyane dakṣiṇaṃ cottaraṃ ca .tadye ha vai tadiṣṭāpūrte kṛtamityupāsate te cāndramasamevalokamabhijayante . ta eva punarāvartante tasmādeta ṛṣayaḥprajākāmā dakṣiṇaṃ pratipadyante . eṣa ha vai rayiryaḥpitṛyāṇaḥ .. 1.9..

अथोत्तरेण तपसा ब्रह्मचर्येण श्रद्धयाविद्ययाऽऽत्मानमन्विष्यादित्यमभिजयन्ते । एतद्वैप्राणानामायतनमेतदमृतमभयमेतत् परायणमेतस्मान्न पुनरावर्तन्तइत्येष निरोधस्तदेष श्लोकः ॥ १.१०॥

athottareṇa tapasā brahmacaryeṇa śraddhayāvidyayā”tmānamanviṣyādityamabhijayante . etadvaiprāṇānāmāyatanametadamṛtamabhayametat parāyaṇametasmānna punarāvartantaityeṣa nirodhastadeṣa ślokaḥ .. 1.10..

पञ्चपादं पितरं द्वादशाकृतिंदिव आहुः परे अर्धे पुरीषिणम् ।अथेमे अन्य उ परे विचक्षणंसप्तचक्रे षडर आहुरर्पितमिति ॥ १.११॥

pañcapādaṃ pitaraṃ dvādaśākṛtiṃdiva āhuḥ pare ardhe purīṣiṇam .atheme anya u pare vicakṣaṇaṃsaptacakre ṣaḍara āhurarpitamiti .. 1.11..

मासो वै प्रजापतिस्तस्य कृष्णपक्ष एव रयिः शुक्लः प्रणस्तस्मादेतऋषयः शुक्ल इष्टं कुर्वन्तीतर इतरस्मिन् ॥ १.१२॥

māso vai prajāpatistasya kṛṣṇapakṣa eva rayiḥ śuklaḥ praṇastasmādetaṛṣayaḥ śukla iṣṭaṃ kurvantītara itarasmin .. 1.12..

अहोरात्रो वै प्रजापतिस्तस्याहरेव प्राणो रात्रिरेव रयिः प्राणं वा एतेप्रस्कन्दन्ति ये दिवा रत्या संयुज्यन्ते ब्रह्मचर्यमेव तद्यद्रात्रौरत्या संयुज्यन्ते ॥ १.१३॥

ahorātro vai prajāpatistasyāhareva prāṇo rātrireva rayiḥ prāṇaṃ vā etepraskandanti ye divā ratyā saṃyujyante brahmacaryameva tadyadrātrauratyā saṃyujyante .. 1.13..

अन्नं वै प्रजापतिस्ततो ह वै तद्रेतस्तस्मादिमाः प्रजाःप्रजायन्त इति ॥ १.१४॥

annaṃ vai prajāpatistato ha vai tadretastasmādimāḥ prajāḥprajāyanta iti .. 1.14..

तद्ये ह वै तत् प्रजापतिव्रतं चरन्ति ते मिथुनमुत्पादयन्ते ।तेषामेवैष ब्रह्मलोको येषां तपो ब्रह्मचर्यं येषु सत्यंप्रतिष्ठितम् ॥ १.१५॥

tadye ha vai tat prajāpativrataṃ caranti te mithunamutpādayante .teṣāmevaiṣa brahmaloko yeṣāṃ tapo brahmacaryaṃ yeṣu satyaṃpratiṣṭhitam .. 1.15..

तेषामसौ विरजो ब्रह्मलोको न येषु जिह्ममनृतं नमाया चेति ॥ १.१६॥इति प्रश्नोपनिषदि प्रथमः प्रश्नः ॥

teṣāmasau virajo brahmaloko na yeṣu jihmamanṛtaṃ namāyā ceti .. 1.16..iti praśnopaniṣadi prathamaḥ praśnaḥ ..