Inquiry into the Sixteen-Part Purusha

षष्ठः प्रश्नः ।अथ हैनं सुकेशा भारद्वाजः पप्रच्छ । भगवन् हिरण्यनाभःकौसल्यो राजपुत्रो मामुपेत्यैतं प्रश्नमपृच्छत । षोडशकलंभारद्वाज पुरुषं वेत्थ । तमहं कुमारमब्रुवं नाहमिमं वेद ।यद्यहमिममवेदिषं कथं ते नावक्ष्यमिति । समूलो वा एषपरिशुष्यति योऽनृतमभिवदति तस्मान्नार्हम्यनृतं वक्तुम् । सतूष्णीं रथमारुह्य प्रवव्राज । तं त्वा पृच्छामि क्वासौ पुरुषइति ॥ ६.१॥

atha hainaṃ sukeśā bhāradvājaḥ papraccha . bhagavan hiraṇyanābhaḥkausalyo rājaputro māmupetyaitaṃ praśnamapṛcchata . ṣoḍaśakalaṃbhāradvāja puruṣaṃ vettha . tamahaṃ kumāramabruvaṃ nāhamimaṃ veda .yadyahamimamavediṣaṃ kathaṃ te nāvakṣyamiti . samūlo vā eṣapariśuṣyati yo’nṛtamabhivadati tasmānnārhamyanṛtaṃ vaktum . satūṣ्णीं रथमारुह्य प्रवव्राज । taṃ tvā pṛcchāmi kvāsau puruṣaiti .. 6.1..

तस्मै स होवाचेहैवान्तःशरीरे सोम्य स पुरुषोयस्मिन्नताः षोडशकलाः प्रभवन्तीति ॥ ६.२॥

tasmai sa hovācehaivāntaḥśarīre somya sa puruṣoyasminnatāḥ ṣoḍaśakalāḥ prabhavantīti .. 6.2..

स ईक्षाचक्रे । कस्मिन्नहमुत्क्रान्त उत्क्रान्तो भविष्यामिकस्मिन्वा प्रतिष्ठिते प्रतिष्ठास्यामीति ॥ ६.३॥

sa īkṣācakre . kasminnahamutkrānta utkrānto bhaviṣyāmikasminvā pratiṣṭhite pratiṣṭhāsyāmīti .. 6.3..

स प्राणमसृजत प्राणाच्छ्रद्धां खं वायुर्ज्योतिरापः पृथिवीन्द्रियंमनः । अन्नमन्नाद्वीर्यं तपो मन्त्राः कर्म लोका लोकेषु च नाम च॥ ६.४॥

sa prāṇamasṛjata prāṇācchraddhāṃ khaṃ vāyurjyotirāpaḥ pṛthivīndriyaṃmanaḥ . annamannādvīryaṃ tapo mantrāḥ karma lokā lokeṣu ca nāma ca.. 6.4..

स यथेमा नद्यः स्यन्दमानाः समुद्रायणाः समुद्रं प्राप्यास्तंगच्छन्ति भिद्येते तासां नामरूपे समुद्र इत्येवं प्रोच्यते । एवमेवास्यपरिद्रष्टुरिमाः षोडशकलाः पुरुषायणाः पुरुषं प्राप्यास्तं गच्छन्तिभिद्येते चासां नामरूपे पुरुष इत्येवं प्रोच्यते स एषोऽकलोऽमृतोभवति तदेष श्लोकः ॥ ६.५॥

sa yathemā nadyaḥ syandamānāḥ samudrāyaṇāḥ samudraṃ prāpyāstaṃgacchanti bhidyete tāsāṃ nāmarūpe samudra ityevaṃ procyate . evamevāsyaparidraṣṭurimāḥ ṣoḍaśakalāḥ puruṣāyaṇāḥ puruṣaṃ prāpyāstaṃ gacchantibhidyete cāsāṃ nāmarūpe puruṣa ityevaṃ procyate sa eṣo’kalo’mṛtobhavati tadeṣa ślokaḥ .. 6.5..

अरा इव रथनाभौ कला यस्मिन्प्रतिष्ठिताः ।तं वेद्यं पुरुषं वेद यथ मा वो मृत्युः परिव्यथा इति ॥ ६.६॥

arā iva rathanābhau kalā yasminpratiṣṭhitāḥ .taṃ vedyaṃ puruṣaṃ veda yatha mā vo mṛtyuḥ parivyathā iti .. 6.6..

तान् होवाचैतावदेवाहमेतत् परं ब्रह्म वेद । नातःपरमस्तीति ॥ ६.७॥

tān hovācaitāvadevāhametat paraṃ brahma veda . nātaḥparamastīti .. 6.7..

ते तमर्चयन्तस्त्वं हि नः पिता योऽस्माकमविद्यायाः परं पारंतारयसीति । नमः परमऋषिभ्यो नमः परमऋषिभ्यः ॥ ६.८॥इति प्रश्नोपनिषदि षष्ठः प्रश्नः ॥

te tamarcayantastvaṃ hi naḥ pitā yo’smākamavidyāyāḥ paraṃ pāraṃtārayasīti . namaḥ paramaṛṣibhyo namaḥ paramaṛṣibhyaḥ .. 6.8..iti praśnopaniṣadi ṣaṣṭhaḥ praśnaḥ ..